Leren Contracteren

Je hebt een goed eerste contact met een client. Het voelt gelijk als een match. Je zit dan zoals wij dat noemen ‘in’ de ontmoeting. Je hebt de eerste stap gezet naar het contracteren. In formele zin is het contracteren al begonnen tijdens de contactfase. Een goede coach weet wat ie daarbij doet en kan nalaten. Hij let al op de verbale en non verbale signalen die mogelijk iets van doen hebben met de coach vraag.

Toch blijkt contracteren vaak lastig voor coaches. Het probleem is namelijk dat je makkelijk invult wat de coachee nodig heeft. De positie van de coachee is immers afhankelijk door de verschillende rol posities. Ze contracteren daar vervolgens op. Vaak ligt het antwoord dan ook al in hun straatje, want niets is makkelijker dan je eigen comfortzone. (zie ook het verhaal van Thim in de rubriek Nieuwsgierig).

Deze valkuil kom ik als supervisor voor coaches nog te vaak tegen. En dat heeft effect op onbewuste sturing in de begeleiding. De vraag is waarom dit veel voorkomt. Antwoord: veiligheid en gemak, je geeft de coachee ook het gevoel dat je betrokken bent, op een lijn zit en met jouw invulling gelijk sier maakt. Is hier iets mis mee dan? Je zou denken nee, maar het is toch zeker wèl mis. In dit artikel laat ik je zien waarom.

Contracteren moet je leren
In mijn visie is contracteren onderdeel van het relatie proces en het onderlinge leerproces daarbij. Tijdens de (eerste) contactfase is het contracteren al begonnen. De coachee en de coach gaan samen al verplichtingen aan naar elkaar. Het relateren aan elkaar is voor de coachee een onbewust proces, maar voor de coach een bewust proces.

Contracten als vaardigheid op zich heeft als doel het leerproces onderling vast te leggen en om zaken die spelen verder te verhelderen en goed te leiden naar een gewenste situatie. Het contracteren is een professionele vaardigheid, waarbij van de coach verwacht mag worden dat ie goed weet wat ie daarin doet. Daarom zijn standaard contracten een doodsteek omdat jouw oplossing niet per definitie de juiste manier is voor deze client. Het lijkt er dan op dat je al weet wat je gaat doen.

Voor het goed contracteren is het juist van belang dat je ruimte laat over de weg naar een oplossing. Eigenlijk moet je kunnen zeggen dat je nog niet weet wat je gaat doen en dàt contracteren. Je weet immers niet waar de coachee verder mee komt. Er is geen ideale lijn. Je moet kunnen openstaan voor de onbedoelde effecten die coaching met zich meebrengt.

Wat blijft verborgen?
Leren contracteren is weten hoe het een met het ander samenhangt. Er is sprake van een relatie contract: hierin staan de onderlinge verhouding en verwachting beschreven. Er is een inhoudelijk contract: hierin staat de schets van het leerproces en hoe de verantwoordelijkheden zijn verdeeld, maar ook hoe de belangen zijn beschermd. En er is een zogenaamd ‘verborgen’ contract. Dat laatste is eigenlijk waar dit artikel over gaat, want het is verborgen in de onderstroom van de relatie en het inhoudelijke contract. Het niet benoemen van het verborgen deel is het weglaten van wat essentieel is om genoemd te hebben. Dit gaat over het onbewuste proces tussen coach en coachee waar de uitvoering van het inhoudelijke contract wordt belemmerd. Hierin zou moeten staan hoe de belanghebbenden hun belangen beschermen, zodanig dat de doelen niet worden gehaald. Er zijn voorbeelden te over waarbij coaches de client ‘vasthouden’ met telkens nieuwe observaties en interventies terwijl het inhoudelijke contract al klaar was.

De vaardigheid van het contracteren bevat dus een aantal elementen. Het beschrijven van de huidige situatie en de gewenste situatie. Het beoordelen van de relatie coach en coachee door de verhoudingen in de huidige situatie en de gewenste situatie vast te leggen en hoe de leerweg eruit ziet met het bewustzijn van het verborgen contract. Hoe transparanter de overdracht en tegenoverdracht in de relatie, hoe effectiever de werkrelatie. Wat veel coaches vergeten is dat het contracteren een continue proces is. Je zou in feite kunnen stellen dat ieder gesprek opnieuw gecontracteerd wordt. Hierboven schrijf ik over leerweg, dus als je dit stelt dan leren beide gedurende het proces, dat vereist alertheid over het stellen en bijstellen van wat is overeengekomen.
Professioneel contracteren is dus constant die weging maken, zowel in de relatie als op de inhoudelijke vorming. Het begeleiden is doel geleid. Je houdt dus het einddoel voor ogen, maar bent heel zorgvuldig bezig met het proces en de obstakels. ‘Geleid’ is bewust anders gekozen dan doel-gericht. Dat veronderstelt een gerichtheid, terwijl geleidheid meer ruimte bied voor wat je tussendoor tegenkomt. In supervisie heb ik gemerkt dat coaches zich laten verleiden door de afwijkingen die de coachee inzet. Juist dat feitelijk waarnemen en bespreekbaar maken kan inzicht geven in patronen waardoor bijvoorbeeld die coachee zijn doel niet haalt.

Voor coaches is het dus van belang besef te hebben van je eigen ‘invul’ patronen over de coachee. De vraag is niet of het gebeurd in het kader van overdracht en tegenoverdracht, maar eerder hoe dat gebeurd. Iedere coach struikelt hierover. Ik heb hele ervaren coaches, inclusief mijzelf, dit zien doen. Is het erg? Nee natuurlijk niet, want het laat jouw kant zien in waar je tekort schiet of onbewust toch laat leiden/verleiden. Het gaat er mij hier om dat je jezelf in jouw rol als coach telkens ziet in verhouding tot de ander en je eigen primaire beweging herkent. Dat vraagt van jou een bewustzijn op zowel proces als inhoud om te blijven aansluiten bij het niveau van de coachee.

Ben je een coach die al heel goed weet wat ie gaat doen met een client en elk gesprek met dezelfde aanpak herhaald, dan moet je afvragen of je niet teveel vanuit jouw eigen comfort gebied werkt. Indien helpend prima, maar bij afwijkend geeft dat ongemak en zal je toch aan de bak moeten met andere vaardigheden. Het verborgen contact zal vroeg of laat zich aftekenen. Ben je je daar niet van bewust, dan heb je kans dat jouw eigen afhankelijkheid ten opzichte van deze coachee aan het licht komt.

Wil je hier meer over weten? Vraag dan bij 3DMens eens om de dag workshop Leren Contracteren. Bel mij gerust op