De Reddersdriehoek
Wanneer spreek je over de reddersdriehoek?
Om deze vraag te beatwoorden is eerst een inleiding nodig.
Vanaf onze geboorte raken we verwikkeld in communicatieve afhankelijkheid. Het kind ontdekt bijvoorbeeld al vroeg dat huilen aandacht geeft. Deze basis emotie verbind ons. Moeder/vader en kind hechten door behoefte en hulp. We zijn van nature coöperatief. Heel simpel is dat om te overleven. Onze behoefte om samen te werken en om hulp te bieden zijn onlosmakelijk. In beginsel om te overleven en later als het gaat over het leven.
In onze interactie geeft het geven van hulp een goed gevoel. Het gevoel noemen we positief als onze hulp iets oplevert voor een ander. Om de reddersdriehoek (in literatuur ook wel Reddingsdriehoek) te begrijpen is dat de basis. Het helpen geeft een goed gevoel en als gevolg daarvan nemen we aan dat helpen (gevraagd en ongevraagd) bevredigend is. De reddersdriehoek laat ons echter de keerzijde zien, dus wat er gebeurt als helpen onbevredigend uitpakt.
Mensen hebben soms hulp nodig om te bereiken wat ze willen bereiken. In de uitleg van Eric Berne (grondlegger van de Transactionele Analyse) spreekt hij van Spel wanneer niet helder is wat de bedoeling is. Het gaat dan om een reeks transacties die een bijbedoeling hebben waarvan de uiteindelijke uitkomst onbevredigend is.
De reddersdriehoek zonder ‘m te noemen
Ik gebruik vaak het voorbeeld van de manager die een nieuwe collega helpt met het maken van een rapport. De medewerker vraagt vervolgens de manager ook om te helpen bij de voorbereiding van een project en vervolgens met nog een andere taak. De manager gaat daar gewillig op in. Hij of zij voelt zich bevestigd in de manager rol om iemand bij te staan in het functioneren. Het is wederkerig, want het geeft beiden een goed gevoel, het is zelfs zo dat de manager ook wat terug kan vragen. De ruil is een bevestiging van de samenwerking. Dan… na vele herhalingen komen er irritaties, de medewerker doet voortdurend een beroep op de relatie om zich te laten helpen. De manager voelt zich ongemakkelijk worden en merkt op dat het aan zelfstandigheid ontbreekt. De medewerker is verbolgen over deze feedback en slaapt er niet van. De volgende dag ontwijkt de medewerker de manager en negeert vervolgens mailberichten. Hierop reagerend gaat de manager weer in gesprek. Het gesprek escaleert en de medewerker loopt boos de ruimte uit.
Wie heeft schuld?
Dat de uitkomst onbevredigend is maakt het Spel war er wordt gespeeld wel duidelijk. Toch is hier niemand schuldig! Want….Ligt het aan de manager? Ligt het aan de medewerker? Ik vraag dit aan mijn cursisten en er zijn altijd voorstanders van de een of de ander. Ligt het aan iets in de interactie tussen die twee? Dan is vrijwel iedereen het ermee eens! Het gaat hier om het patroon dat er is. De redderdriehoek is van toepassing. Er is sprake van een circulair principe dat door het gedrag van de een het gedrag van de ander verklaarbaar is en ze beide de cirkel in stand houden.
Afhankelijkheid
De manager wil graag helpen en de medewerker wil graag geholpen worden. Het geeft beide een goed gevoel. De manager raakt subtiel betrokken in een macht/onmacht dimensie. Hij voelt zich onbewust de redder, waar de ander om hulp vraagt. De redder helpt bij vragen graag verder. Het is dan opgelost, maar geeft wel een vorm van afhankelijkheid. Macht betekent een vorm van afhankelijkheid. Als de hulp niet meer gewenst is, dus de redder rol is niet meer expliciet dan volgt onvrede. Of andersom zoals in dit geval dat de redder af wil van de redderrol ende ander niet meer kan rekenen op de redder wordt de slachtoffer rol heel zichtbaar. Het gaat dan gelijk om gevoelens van ongenoegen. De afhankelijkheid is subtiel een basisvoorwaarde voor de relatie geworden. De reddersdriehoek wordt bevestigd in het feit dat beide in een aanklager rol komen, waarbij de een de ander veroordeeld om het gedrag. Het Spel is een feit en de uitkomst is drama!
De rollen
De reddersdriehoek bestaat uit drie rollen die een ongemakkelijke relatie verbergen. Eric Berne beschreef vanuit zijn Transactionele Analyse (TA) de eerste principes. De rollen beschrijven de onbewuste houding die we aannemen in onze communicatie met elkaar. De bovenrollen van Redder en Aanklager zijn in zijn uitleg ‘machtsrollen’ ofwel Ouder rollen en de onderrol van Slachtoffer is een onmachtsrol ofwel een Kind rol. De reddersdriehoek is daarna verder beschreven en ontwikkeld door Stephen Karpman als de drama triangle.
Deze dramadriehoek is versleuteld in onze interactie en de vraag is niet of ie er is, maar hoevaak en met wie. Om te begrijpen hoe je dit kan doorbreken is het goed om de rollen eerst goed te begrijpen en om de patronen te herkennen.
Tot slot
Om de manager in het voorbeeld te helpen…, diegene zit feitelijk in de ouder positie ten opzichte van de kind positie van de medewerker. Daar zit het initiatief. Het vaststellen van de ongelijkheid is de eerste stap. Het doel (contract) wat de manager heeft met de medewerker is niet helder en kan ie helder maken door bijvoorbeeld te zeggen. ‘Ik help je graag op weg en vraag je ook om daarna het zelf verder op te pakken’, ‘is dat okay? ‘. Dat is stap 2. Stap 3 is het patroon te onderzoeken. Bij 3DMens noemen we dit de Zegelkaart (gepikt van de TA). Hoeveel drama zegels worden er geplakt waarvan je al kon zeggen dat die je niet meer blij maakten (energieremmers). Stap 4 is om de eigen Redders houding nader te onderzoeken. Wil je graag dat mensen afhankelijk van je zijn en zoek je via de managers functie iets van macht, dan is het goed om te snappen wat maakt dat je die macht nodig hebt om je goed te voelen. Wat is lastig om dat los te laten? Het doorbreken van rol patronen vraagt om zelf inzicht en innerlijk leiderschap daarbij. Dat laatste betekent dat je reflectie doet op basis van je gedrag en kan kijken waar ongemak voorkomen kan worden of dat ongemak je juist helpt om verder te komen in je eigen ontwikkeling.
Meer leren? Dan is de Workshop Doorbreek de Dramadriehoek een must!
