Het Dunning en Kruger effect en zelfoverschatting als menselijk beginsel
Zelfoverschatting, groei en het Dunning-Kruger-effect in het licht van 3DMens
Inleiding Het mooie van het schrijven over zelfoverschatting is dat het onderwerp zichzelf voortdurend weerspiegelt. Wie over zelfoverschatting schrijft, loopt het risico zich zelf te overschatten. Juist dat maakt dit thema zo fundamenteel en interessant voor persoonlijke groei, samenwerking en leiderschap. Binnen 3DMens, waar verbinding, bewustzijn en ontwikkeling centraal staan, biedt het Dunning-Kruger-effect waardevolle inzichten: over hoe mensen zichzelf waarnemen, hoe kennis en kunde zich ontwikkelen en hoe wij onze relaties met anderen vormgeven.
Wat is het Dunning-Kruger-effect? In 1999 beschreven David Dunning en Justin Kruger het fenomeen dat mensen met relatief weinig kennis of vaardigheid hun eigen prestaties vaak aanzienlijk overschatten. Zij missen niet alleen de bekwaamheid, maar ook het vermogen om hun tekortkomingen te herkennen — een metacognitief tekort. Tegelijkertijd zijn echte experts zich juist bewuster van wat ze nog niet weten, en schatten zichzelf daardoor vaak wat lager in dan terecht zou zijn.
De oorspronkelijke studies betroffen domeinen zoals grammatica, logica en humor, waarbij studenten hun eigen prestaties inschatten. De slechtst presterende studenten overschatten zichzelf het meest, terwijl de best presterende zichzelf licht onderschatten.
Van Leercurve naar Zelfbeeld: de Valley of Despair In de ontwikkeling van vaardigheden en kennis doorlopen mensen vaak een herkenbare curve:
Eerst, na de eerste kennismaking, ontstaat vaak een fase van overschatting: “Mount Stupid”.
Daarna volgt, met groeiend inzicht in eigen tekortkomingen, de “Valley of Despair”: een dal van onzekerheid en twijfel.
Vervolgens klimt men geleidelijk naar een stabieler, realistischer niveau van bekwaamheid en zelfvertrouwen.
Deze curve sluit aan bij het klassieke model van leren van onbewust onbekwaam naar onbewust bekwaam. Binnen 3DMens gebruiken we deze fasen als onderlegger voor leer- en ontwikkelprocessen.
Kritiek en nuances op het Dunning-Kruger-effect Hoewel veel onderzoek het basispatroon van het Dunning-Kruger-effect bevestigt, zijn er kritische kanttekeningen:
Het effect kan deels verklaard worden door algemene psychologische biases, zoals het “Better Than Average”-effect en regressie naar het gemiddelde.
Nieuwere studies tonen aan dat in sommige domeinen overschatting minder sterk of zelfs afwezig is.
Andere onderzoeken wijzen op het belang van taakcomplexiteit, culturele verschillen en de gebruikte meetmethode.
Er zijn zelfs simulaties (bijvoorbeeld van Gignac en Zajenkowski, 2020) waarin een Dunning-Kruger-achtige grafiek ontstaat uit volledig willekeurige data, puur door statistische effecten. Dit onderstreept de noodzaak om voorzichtig om te gaan met generalisaties over het effect.
Toch blijft overeind dat mensen — zeker in nieuwe of onbekende situaties — vaak geneigd zijn hun eigen kunnen positiever in te schatten dan gerechtvaardigd is.
Zelfoverschatting: een menselijk patroon Zelfoverschatting begint al vroeg. Denk aan kinderen die enthousiast hun hand opsteken als wordt gevraagd wie een fraaie koprol kan maken, maar die vervolgens uiteenlopende prestaties laten zien. Wat iemand als “fraai” inschat, is sterk subjectief en beïnvloed door eigen ervaringen en beelden.
In volwassenheid zet dit patroon zich voort. Overtuigingen, vroege successen of bevestiging kunnen leiden tot diepgewortelde zelfbeelden, die niet altijd meer stroken met de werkelijkheid. Dit maakt het herkennen en bespreken van zelfoverschatting in samenwerking en leiderschap zo essentieel.
3DMens: Ruimte creëren voor groei en realistisch zelfbeeld Binnen 3DMens begeleiden we mensen en teams om:
zichzelf en elkaar realistischer te leren zien,
comfort te vinden in het stadium van bewust onbekwaam zijn,
ruimte te maken voor het benoemen van blinde vlekken,
te leren reflecteren zonder schaamte of schuldgevoel.
We doen dit door gebruik te maken van de dimensies Verleden, Heden en Toekomst, en door mensen te helpen hun leer- en groeicurve zichtbaar te maken. 3DMens biedt daarmee een tegenwicht tegen de natuurlijke neiging tot overschatting en stimuleert bescheidenheid en leerbereidheid.
Praktijkvoorbeelden: Dunning-Kruger in teamcoaching en leiderschap
Teamontwikkeling en bewustwording In een team van klantcontactprofessionals werd zichtbaar dat nieuwe medewerkers zich vaak zelfverzekerd uitlieten, maar belangrijke nuances misten. Door het bespreken van het Dunning-Kruger-effect en het zichtbaar maken van ieders leercurve, ontstond meer ruimte voor vragen, reflectie en samenwerking.
Leiderschap en coachend sturen Een ervaren teamleider in het onderwijs zag zichzelf als inspirerend, maar werd door zijn team als directief ervaren. Door samen met 3DMens zijn eigen leerproces te verkennen — van onbewust onbekwaam naar bewust bekwaam leiderschap — groeide het wederzijdse vertrouwen en de effectiviteit van zijn stijl.
Slotbeschouwing Het Dunning-Kruger-effect blijft een waardevol lens om naar menselijke ontwikkeling en samenwerking te kijken, mits met nuance en besef van de beperkingen. 3DMens nodigt mensen uit om zichzelf te ontmoeten in hun onvolkomenheid en in hun potentieel. Niet om elkaar te vellen op overschatting, maar om samen te groeien in realistisch, mild en ontwikkelgericht zelfinzicht.
